vertebroplasty và kyphoplasty

Mấy hôm nay, bận chuyện “cơm áo gạo tiền”, mà cụ thể là phải đi “phó hội”, nên không có dịp lên mạng ghi nhật kí. Hội nghị về xương do hai hội ANZBMS và IBMS tổ chức diễn ra từ ngày thứ Bảy (21/3/09) đến nay 25/3/09, với khoảng 1000 người trên khắp thế giới tề tụ tại Sydney để bàn thảo các vấn đề liên quan đến xương. Có lẽ nhiều người ngạc nhiên hỏi xương có gì mà nhiều chuyện để bàn như thế. Một đồng nghiệp trong nước có lần nói với tôi là khi anh ta bày tỏ ý định theo đuổi nghiên cứu về xương thì bị một người thẩy nói: xương có gì mà nghiên cứu? Anh bạn tôi ngạc nhiên về nhận xét này, nhưng cũng không muốn cãi với người cao tuổi mà thiếu thông tin. Câu chuyện thật vui!

Tôi hân hạnh tiếp xúc vài bạn từ Hà Nội và Sài Gòn sang đây dự hội nghị, nhưng không có dịp nói chuyện nhiều. Mấy năm gần đây, càng ngày càng có nhiều tên Việt trong danh sách tác giả công trình nghiên cứu. Khoảng 18 năm trước khi tôi mới bắt đầu vào ngành, chỉ có 1 hay 2 “Nguyen”, nhưng nay thì chẳng những có “Nguyen”, mà còn có “Tran”, “Pham”, “Lam”, “Ho”, “Hoang”, v.v… Năm nay có một cô nghiên cứu sinh tên Lam với công trình về OsVDR rất thú vị, nhưng thái độ của cô ta gây cho tôi một ấn tượng tốt. Cô ta tỏ ra là một người lanh lẹ, hoạt bát và khẳng định trong việc bảo vệ luận điểm của mình. Nói cách khác, cô ta tin vào chuyện cô ta làm, và tôi nghĩ đó là một điểm rất tốt của một người làm khoa học.

Trong hội nghị có nhiều bài giảng hay từ các chuyên gia hàng đầu trên thế giới. Chẳng hạn như hôm qua có một diễn giả từ Mayo Clinic (Mĩ) trình bày kết quả độc đáo của một nghiên cứu về điều trị gãy xương đốt sống bằng phẫu thuật. Theo tôi, nghiên cứu này cũng độc đáo. “Câu chuyện” có thể tóm lược như sau: Đối với các bệnh nhân bị gãy xương đốt sống theo dạng vertebral compression fractures (VCF) thì có 2 phẫu thuật không mấy xâm phạm: đó là vertebroplasty và kyphoplasty. Tôi không biết dịch sang tiếng Việt mình là gì nên để y như thế. Với phương pháp vertebroplasty, họ bơm xi măng vào chỗ xương bị gãy. Còn với phương pháp kyphohplasty, họ dùng kim để cho một cái bong bóng vào chỗ xương bị gãy để làm cho hình dạng xương giống như bình thường, rồi sau đó họ bơm xi măng vào và lấy bong bóng ra.

Phương pháp nào tốt hơn? Giới phẫu thuật vẫn còn tranh cãi gay gắt về câu hỏi này. Người nào có kinh nghiệm với phương pháp nào đó thì họ nghĩ phương pháp đó tốt hơn, và nhạo báng người làm với phương pháp khác. Để trả lời câu hỏi phương pháp nào tốt hơn, các chuyên gia tại Mayo Clinic làm một nghiên cứu độc đáo. Họ chia bệnh nhân ra làm 3 nhóm một cách ngẫu nhiên: nhóm 1 được điều trị bằng vertebroplasty, nhóm 2 với kyphoplasty, và nhóm 3 là … placebo. Có lẽ các bạn sẽ ngạc nhiên làm sao họ có thể điều trị phẫu thuật bằng giải phẫu giả (placebo)? Họ giải thích thế này: bệnh nhân được gây mê, họ cũng mổ nhưng chỉ nhấn dao xuống dưới da, rồi làm bộ lấp lại như là mổ thiệt (bệnh nhân có biết gì đâu) rồi cũng cho thuốc uống khi xuất viện.

Nếu vertebroplasty hay kyphoplasty có hiệu quả lâm sàng, chúng ta kì vọng rằng kết quả nghiên cứu sẽ cho thấy hai nhóm này có tỉ lệ bình phục cao hơn nhóm placebo (nhóm chứng). Nhưng kết quả rất bất ngờ. Sau 3 tháng theo dõi, 3 nhóm đều bình phục như nhau. Hoàn toàn không có khác biệt nào giữa 3 nhóm cả.

Có nhiều cách diễn giải kết quả này. Những người tiến hành nghiên cứu thì diễn giải rằng phương vertebroplasty hay kyphoplasty đều có hiệu quả, vì rõ ràng là giảm đau, bệnh nhân đi lại được. Nhưng nếu so sánh với nhóm placebo thì rõ ràng cả vertebroplasty và kyphoplasty đều chẳng có gì hay ho cả!

Bài học về khoa học mà tôi thấy rất quí báu là bất cứ nghiên cứu nào cũng cần nhóm chứng, bởi vì không có nhóm chứng rất khó mà diễn giải kết quả ra sao. Trước đây, tôi cũng thấy nhiều nghiên cứu ở Việt Nam, nhất là những nghiên cứu liên quan đến phẫu thuật, đều không có nhóm chứng. Thật ra, phần lớn chỉ là những “exercise” (làm bài tập) chứ không phải study = nghiên cứu, bởi vì người ta chỉ lấy số liệu từ bệnh nhân sẵn có, rồi phù phép với các phân tích để cho ra một vài kết quả. Xin nói thêm rằng khi tôi nói như thế, tôi không có ý nói rằng làm exercise là vô dụng; ngược lại, những exercise như thế cung cấp cho chúng ta nhiều thông tin trong khi chưa làm được nghiên cứu với nhóm chứng đàng hoàng.

Tôi vẫn bận tâm không hiểu tại sao ủy ban y đức Mayo Clinic phê chuẩn nghiên cứu đó. Dựa vào lí giải đạo đức nào hay bằng chứng khoa học gì mà họ cho phép bác sĩ điều trị bệnh nhân bằng cách mổ … dỏm? Ngoại trừ họ nghĩ rằng cả vertebroplasty và kyphoplasty đều vô dụng như không điều trị nên xác suất 50/50 và đó là lí do để phê chuẩn cho công trình nghiên cứu.

Ảnh hưởng giả dược (placebo effect) là một yếu tố quan trọng trong việc điều trị. Một cái nhìn thiện cảm, một cái sờ tay thân mật, một lời nói cảm thông, v.v… đều có hiệu quả lâm sàng đáng kể. Nhiều người đã nhận xét như thế. Tôi diễn giải nghiên cứu này là do ảnh hưởng placebo. Nếu điều này đúng thì tất cả những ca giải phẫu vertebroplasty và kyphoplasty trong quá khứ cũng chẳng khác gì so với các phương pháp của giới mà nhiều bác sĩ mỉa mai gọi họ là lang băm.

NVT