Tôi mới đọc một bài báo hết sức thú vị về tình trạng lạm phát tác giả công trình khoa học. Chuyện khó tin nhưng có thật: Một công trình vật lí được công bố trên tập san Physical Review Letters có đến 5154 tác giả! Đây có lẽ là một kỉ lục mà chưa công trình nào có nhiều "sư sãi" như thế. Sự việc còn đặt ra vấn đề đánh giá công trạng trong khoa học trong thời đại toàn cầu hoá ...
Một nhà vật lí người Pháp tên là George Aad có một thành tích khoa học rất "khủng": ông là tác giả của 458 bài báo khoa học, và ông là tác giả đầu trong số bài báo đó. Một nhà khoa học bình thường rất khó có một năng suất đẹp như mơ như thế. Nhưng trong thực tế thì ông cho biết đó chỉ là một sự may mắn nhờ vào cái họ của ông.
Số là trong các công trình "Big Science" (Khoa học Lớn) có rất nhiều nhà khoa học khắp thế giới hợp tác. Do đó, bài báo khoa học thường có nhiều tác giả. Có khi rất nhiều tác giả. Và, nhóm nghiên cứu không xác định được mức độ đóng góp, nên họ quyết định xếp tên tác giả theo họ. Do đó, ông Aad, với hai mẫu tự "a" trong họ, ông mặc nhiên trở thành tác giả đầu trong tất cả những bài báo mà ông hợp tác.
Tình trạng lạm phát tác giả trong nghiên cứu khoa học đã trở thành một thực tế. Mà cũng chẳng riêng gì trong ngành vật lí, vì ngành sinh học cũng có tình trạng này. Đầu năm nay, tập san Nature mới công bố một bài báo trong ngành sinh học mà có đến khoảng 2700 tác giả (không ai thèm đếm!) Còn bài báo (cũng trên Nature) về một trình tự gene trong con ruồi có đến 1014 tác giả. Trước đó, năm 2003, khi công trình giải mã hệ gene, bài báo có đến 272 tác giả. Trong nghiên cứu y khoa cũng thế, với những công trình Khoa học Lớn mà tôi tham gia cũng có rất nhiều tác giả, nhưng hiếm khi nào lên đến con số 300.
Không phải là các tác giả lạm dụng để đứng tên, hay họ không có đóng góp đáng kể cho bài báo. Tất cả những người có tên trong bài báo đều biết "luật chơi" khoa học, và họ tuân thủ theo qui ước về tiêu chuẩn đứng tên bài báo khoa học. Nhưng vì trong các công trình Khoa học Lớn, có nhiều người tham gia, và ai cũng có công trạng làm nên công trình, nên họ đều đủ tư cách đứng tên tác giả. Trong những công trình như thế, không phải chỉ 1 người viết, mà có một uỷ ban viết (committee of writers). Ví dụ như công trình tôi mới tham gia (UK10K) có hẳn một vài uỷ ban chuyên trách về thiết kế, kiểm tra dữ liệu, phân tích sinh hoá, phân tích dữ liệu, và viết bản thảo bài báo, và mỗi uỷ ban có hàng chục người tham gia. Do đó, vấn đề không phải là lạm dụng hay "tác giả quà" (gift authorship), mà chỉ là một thực tế của Khoa học Lớn.
Thực tế này đặt ra vấn đề về đánh giá công trạng. Thử tưởng tượng bạn ngồi trong hội đồng xét duyệt đề bạt, và có ứng viên như ông Aad muốn lên chức giáo sư, bạn sẽ đánh giá như thế nào? Rất khó. Dĩ nhiên, khi đã biết văn hoá công bố của nhóm, thì chúng ta không thể nói ông là người có công lớn nhất trong 458 công trình nghiên cứu, mà chỉ là một thành viên trong nhóm nghiên cứu. Cũng chẳng ai ngu dốt đến độ lấy điểm bình quân cho 5154 tác giả. Tôi xem việc có tên trong những công trình Khoa học Lớn với hàng ngàn tác giả như là một service - phục vụ cho khoa học. Vì xem là phục vụ nên không được đánh giá cao trong việc thẩm định năng suất khoa học. Có lẽ cách tốt nhất là xem qua những công trình mà ông ấy chủ trì trong quá khứ để đánh giá.
Do đó, các nhóm xếp hạng đại học (như QS chẳng hạn) họ loại bỏ những bài báo có hơn 200 tác giả khi tính điểm khoa học cho trường. Tôi nghĩ cách làm như thế là chấp nhận được, nhưng cần nên tính vào điểm "service" của trường thì công bằng hơn.
Có một chuyện khá vui vui trong tác giả bài báo khoa học là có khi tác giả cho gia cầm cùng đứng tên tác giả. Trước đây, tôi có kể chuyện Gs David Sackett cho con cá của ông đứng tên chung trong bài báo khoa học. Mới đây tôi còn biết môt tác giả vật lí kí tên chung với F D C Willard, nhưng sau này đồng nghiệp phát hiện rằng Willard là con mèo Thái Lan! Có người thì kí tên với một vật dụng như máy tính, và đó là trường hợp của Don Zeilberger kí tên với Shalosh Ekhad trong 32 bài báo khoa học. Nhưng Shalosh Ekhad là tên gọi tiếng Hebrew của một mô hình máy tính, chứ không phải con người! Zeilberger giải thích rằng ông nhờ cái máy tính nên mới công bố nhiều, và ông muốn ghi nhận công trạng của cái máy tính!
Chuyện thú vị trong khoa học thì kể hoài không hết. Trên đây chỉ là một vài chuyện mà tôi nghĩ là hay và có ý nghĩa. Cũng giống như toàn cầu hoá đe doạ đến căn cước tính của dân tộc, trong thời đại Khoa học Lớn, chúng ta nên tham gia, nhưng làm sao để giữ được bản sắc và căn cước khoa học của mình là một vấn đề nan giải.
0 nhận xét:
Post a Comment