Phạm huý danh xưng "Giáo sư"?

Trưa nay, nhận được email của một đồng nghiệp từ Đại học Tây Úc (University of Western Australia - UWA), tôi thấy anh ấy kí tên với chức danh mới là "Professor of Medicine", tôi bèn viết email chúc mừng bạn được thăng chức, vì trước đây anh ấy là Associate Professor. Thế nhưng, không đầy 5 phút sau, anh ấy trả lời là có thăng chức gì đâu, tất cả chỉ vì UWA mới thay đổi hệ thống tên gọi chức danh giáo sư, và thế là anh ấy được "thăng" một bậc. Và, tôi có cảm hứng chia sẻ cùng các bạn vài cảm nghĩ về danh xưng ...

Ở Úc, từ trước đến nay, các đại học có 5 bậc chức danh hàn lâm, kí hiệu A, B, C, D, và E. Nhiều người rất ghét cái hệ thống này, vì họ cho là rườm rà, bảo thủ, phản dân chủ, và tôi cũng đồng ý. Nhưng hãy bỏ qua nhận xét đó, mà hãy xem xét 5 bậc này cho biết:

A: Associate Lecturer (có thể dịch là ... Phó giảng viên) 
B: Lecturer (Giảng viên)
C: Senior Lecturer (Giảng viên cao cấp)
D: Associate Professor (Phó giáo sư)
E: Professor (Giáo sư)

Cho đến 2009 (?) tất cả các đại học Úc đều bổ nhiệm hoặc đề bạt nhân sự theo 5 bậc trên. Thế nhưng năm 2009, UWA quyết định ... rã đám, và đi theo một hướng mới. UWA chọn mô hình của Mĩ, bằng cách dẹp bỏ danh xưng Associate Lecturer, và thay thế bằng hệ thống 5 bậc với tên gọi mới:

A: Lecturer 
B: Assistant Professor 
C: Associate Professor 
D: Professor 
E: Winthrop Professor

Như vậy, các bạn thấy UWA nâng danh xưng lên 1 bậc so với tất cả các đại học khác của Úc. Chẳng hạn như người của UWA có chức danh "Professor" chỉ tương đương với "Associate Professor" của các đại học khác. Thế còn giáo sư thì sao? UWA đặt ra cái tên gọi mới là "Winthrop Professor"!

Tôi hỏi anh bạn tôi là nếu những người trước kia của UWA đã là Professor thì nay họ được gọi là gì? Anh bạn tôi nói, danh xưng của họ tự động đổi thành Winthrop Professor. Nên nhớ rằng UWA là trường trong nhóm G8 (tức nhóm elite), và Trường từng có người được trao giải Nobel trước đây (Barry Marshall, 2005). Cũng cần nói thêm là Barry Marshall có chức danh "Professor" của UWA, tức là ngang hàng Associate Professor của các trường khác ở Úc.

Thế đó. Chẳng có ai phàn nàn khi UWA "chơi trội" bằng cách nâng danh xưng hàn lâm của họ lên 1 bậc. Chẳng ai xem quyết định của UWA là đáng chê trách. Chẳng ai phản đối UWA phạm huý danh xưng giáo sư. Chiếc áo đâu làm nên thầy tu; chức danh đâu nói lên năng lực thật của cá nhân, vì chức danh tuỳ thuộc vào nơi cấp. 

Thế nhưng ở Việt Nam, Trường ĐH Tôn Đức Thắng chỉ muốn thực hiện quyền tự chủ của mình là bổ nhiệm giáo sư là bị phản đối. Một trong những phản đối là dùng chữ "Giáo sư" là không được, vì ... phạm huý. Tôi không nghĩ ra phạm huý chỗ nào, vì chữ "Giáo sư" có phải là danh từ riêng hay là thương hiệu đâu (cũng như "Professor" đâu phải là danh từ có nhãn hiệu cầu chứng của các đại học như UNSW hay Sydney). Chức danh gắn liền với một đại học, cũng như anh bạn tôi kí tên là Professor dưới danh nghĩa Đại học Tây Úc, thì làm sao lẫn lộn được. Do đó, giáo sư được TDTU bổ nhiệm thì họ phải kí tên dưới danh nghĩa TDTU, đâu có lẫn lộn với ai.

Cần nói thêm rằng, ở Úc, các trường đại học khá cẩn thận và nghiêm túc trong việc dùng danh xưng giáo sư. Trong giấy bổ nhiệm, họ ghi rõ người được bổ nhiệm phải kí tên như thế nào trên văn bản hay trên báo chí. Mới đây, xảy ra sự việc một quan chức cao cấp thuộc Bộ Tài Chính Úc tên là Jane Halton kí tên trên văn bản là " Professor Jane Halton". Bà cũng xuất hiện trên báo chí với danh xưng đó. Thế là Đại học Sydney liên lạc với bà và đề nghị không được dùng danh xưng Professor như thế.

Số là bà Halton được Đại học Sydney "phong" chức danh "Giáo sư danh dự" (Honorary Professor). Theo chính sách của Trường thì người có chức danh này phải dùng nguyên danh xưng phía dưới tên, chứ không được dùng danh xưng trước tên, ví dụ: "Jane Halton, Honorary Professor, University of Sydney" thì được, chứ không được viết "Professor Jane Halton". Nhưng nếu người được bổ nhiệm theo qui trình bình thường thì được dùng danh xưng Professor trước tên mình, nhưng phải ghi rõ tên trường và khoa phía dưới tên.

Tôi nghĩ Việt Nam cũng nên tham khảo cách làm của Đại học Sydney. Thật ra, Đại học Tôn Đức Thắng cũng sẽ có chính sách về danh xưng như thế.

Ghi thêm: Viết xong cái note này thì tôi đọc được một bài của bà Hiệu trưởng Đại học Luật TPHCM Mai Hồng Quỳ trên báo Dân Trí. Bà nói rằng việc bổ nhiệm chức vụ giáo sư mà không có sự phê chuẩn của Hội đồng chức danh giáo sư Nhà nước là một thách thức pháp luật. Nhưng đọc kĩ những lí giải của bà hiệu trưởng, tôi chẳng hiểu gì cả. Nên nhớ bà là một giáo sư về luật, mà còn viết như thế thì thật là kém may mắn.

Một bạn cho biết bà đã kí một quyết định số 184 ngày 28/11/2013 với nguyên văn như sau: "Điều 1: Bổ nhiệm chức danh giáo sư ngành Luật học, chuyên ngành: Luật kinh tế cho PGS TS Mai Hồng Quỳ, sinh ngày 18/7/1963, quên quán Quảng Nam. Giảng viên cao cấp - Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TPHCM." Phía dưới văn bản là chữ kí của bà hiệu trưởng.