Trong thời gian gần đây, có một trào lưu rất đáng chú ý là các tổng giám đốc doanh nghiệp và chính khách được bổ nhiệm làm hiệu trưởng đại học. Đây là một sự "đột phá" trong giới khoa bảng, vì theo truyền thống các đại học thường được điều hành bởi giới khoa bảng, thường với chức danh "giáo sư". Do đó, câu hỏi đặt ra là giới business (tạm gọi là "doanh nhân") có thể trở thành hiệu trưởng tốt của đại học?
Ở Úc, khoảng hơn 10 năm trước đây, có một sự kiện làm ngạc nhiên giới khoa bảng. Đó là sự kiện ông FH được bổ nhiệm làm hiệu trưởng Đại học New South Wales (UNSW), một đại học lớn nhất nhì và trong top 100 (?) trên thế giới. Ông xuất thân là tổng giám đốc của tập đoàn truyền thông Fairfax. Ông không có bằng tiến sĩ và cũng chẳng phải là nhà khoa học. Nhưng khi được bổ nhiệm hiệu trưởng, Hội đồng khoa bảng của UNSW phong cho ông chức "giáo sư" (dù trong thực tế ông rất ít khi nào dùng danh xưng đó). Trước đó, cũng tại UNSW, một cựu bộ trưởng và chính trị gia thất cử được bổ nhiệm khoa trưởng và được thăng cấp giáo sư cũng gây ngạc nhiên nhưng không ngạc nhiên bằng trường hơp ông FH.
Thật ra, ngày nay các đại học vận hành như là một tập đoàn giáo dục. Nói như vậy chẳng biết có quá đáng hay không, nhưng cá nhân tôi thấy như vậy. Trong cái "tập đoàn" đó, các giáo sư như là những giám đốc nhỏ; họ phải tự tìm nguồn tài trợ, từ lo tuyển nghiên cứu sinh, và tự quản lí phần của mình. Có trường hợp giáo sư tự tìm nguồn lương cho mình. Khi tìm được tài trợ và đồng lương, trường lấy thêm 20-30% để [theo họ nói] là chi phí quản lí. Giới quản lí đại học, như ban giám hiệu và nhất là hiệu trưởng, phải lo quản lí ngân sách sao cho hiệu quả và không để lỗ. Một nhiệm vụ quan trọng khác của đại học là gây quĩ và mở rộng "biên cương".
Có lẽ chính vì thế mà có xu hướng bổ nhiệm những người có kinh nghiệm quản lí doanh nghiệp và chính trị làm hiệu trưởng. Ở Mĩ thì xu hướng này đã hình thành khá lâu. Nổi tiếng nhất là vụ ĐH Stanford bổ nhiệm một doanh nhân (nhưng có bằng tiến sĩ) làm hiệu trưởng. Nhưng các trường hợp khác cũng đình đám không kém. Chẳng hạn như ĐH Purdue bổ nhiệm ông Mitch Daniel, cựu thống đốc bang Indiana, làm hiệu trưởng. ĐH Oklahoma bổ nhiệm cựu thống đốc bang Oklahoma David Boren làm hiệu trưởng. Ngạc nhiên hơn là ĐH California (hệ thống đại học lớn nhất Mĩ) bổ nhiệm bà Janet Napolitano làm hiệu trưởng. Bà Napolitano từng là Bộ trưởng Bộ Nội vụ của Mĩ dưới thời Tổng thống Obama. Mới đây nhất là ĐH Iowa bổ nhiệm doanh nhân J. Bruce Harred làm hiệu trưởng (với mức lương 590,000 USD một năm), và việc bổ nhiệm cũng gây khó chịu trong giới khoa bảng của bang Iowa.
Ngạc nhiên là vì tất cả những trường hợp trên đây, kể cả UNSW, là những người được bổ nhiệm không có kinh nghiệm trong đại học, và dĩ nhiên chẳng phải là giáo sư. Tuy không có kinh nghiệm trong đại học, nhưng họ là những người trong giới elite của xã hội. Họ là những doanh nhân hay chính trị gia thành đạt. Họ là những người có quan hệ rộng và cao cấp. Trong xu hướng "corporatization" các đại học (dịch là gì?), thì đại học rất cần những người này. Cũng như bệnh viện cần người chuyên về quản lí làm giám đốc bệnh viện, hơn là cần giáo sư / bác sĩ làm quản lí bệnh viện.
Một vấn đề đặt ra và cũng làm nhiều người thấy khó chịu những người này khi được bổ nhiệm hiệu trưởng, họ có khi cũng được "đề bạt" thành giáo sư, mà full professor chứ không phải phó giáo sư! Khi được chất vấn, các hội đồng bổ nhiệm thường giải thích rằng họ có quyền đặc cách những cá nhân có đóng góp lớn cho trường. Mà, ở cương vị hiệu trưởng, thì "đóng góp lớn" gần như là mặc định. Một số trường khác thì giải thích rằng giáo sư đó là dựa theo ngạch "services". Cần nói thêm rằng nhiều trường bổ nhiệm giáo sư theo 3 ngạch nghiên cứu, giảng dạy, và services. Những người có công lớn với trường, tuy không có giảng dạy và nghiên cứu, cũng nên được bổ nhiệm giáo sư.
Theo dõi những bổ nhiệm loại này tôi không còn ngạc nhiên nữa. Những người ở thượng tầng xã hội và "ngoại hạng" thì việc phong giáo sư không thành vấn đề, và vượt ra ngoài chuẩn mực bình thường. Tôi nghĩ có lẽ cũng giống như Chủ tịch Hồ Chí Minh phong đại tướng cho ông Võ Nguyên Giáp vậy; chẳng cần trường lớp và binh nghiệp lâu năm gì cả. Cũng như bổ nhiệm ông JS (Úc) làm tổng giám đốc ngân hàng Commonwealth dù ông chẳng có kinh nghiệm ngân hàng. Do đó, các đại học "phong" giáo sư cho các doanh nhân và chính trị gia mà chẳng dựa trên tiêu chuẩn học thuật hay qui trình mà đại đa số các giáo sư khác phải trải qua là chuyện dễ hiểu.
Do đó, tôi nghĩ xu hướng này rồi sẽ đến Việt Nam. Các bạn trong nước nên chuẩn bị để đón những người trong giới doanh nghiệp và chính trị về trường. Tại sao Phạm Nhật Vượng không là hiệu trưởng của Đại học Quốc gia? Tại sao (chỉ là ví dụ) ông Vũ Ngọc Hoàng không là hiệu trưởng đại học nhân văn. Các hội đồng học thuật trường cũng nên chuẩn bị trao danh xưng "giáo sư" cho họ. Thật ra, tôi nghĩ doanh nhân đã "xâm nhập" vào hệ thống đại học ở VN rồi.
0 nhận xét:
Post a Comment