Kinh nghiệm học tiếng Anh của tôi (cập nhật)

Nhân dịp bàn chuyện tiếng Anh, tôi muốn chia sẻ cùng các bạn một vài kinh nghiệm học tiếng Anh của tôi. Câu chuyện của tôi có lẽ khác với nhiều bạn hiện nay (vì tôi tự học tiếng Anh là chính, do thời trung học tôi học tiếng Pháp). Tuy tiếng Anh của tôi vẫn chưa tốt mấy, nhưng đủ để nói chuyện và viết lách cho thiên hạ hiểu. Cũng có khi đủ để chỉ lại các bạn chưa thông thạo cái ngôn ngữ rất quan trọng này.

Thật ra, từ ngày qua Úc đến nay, tôi chẳng bao giờ có dịp học tiếng Anh một cách bài bản trong trường lớp. Những ngày đầu mới đến hostel dành cho người tị nạn, tôi cũng được cho đi học một lớp tiếng Anh, nhưng là loại dành cho người đi xin việc. Lúc nào cũng “How are you today”, “I am fine, thank you”, “Where were you from?”, “How long have you been here?”, v.v. Chỉ đâu một tuần là tôi bỏ học, chịu không nổi với cách dạy như thế.

Tôi bắt đầu tự học. Nói đúng ra, tôi bắt đầu tự học từ lúc còn trong trại tị nạn bên Thái Lan. Lúc đó, tôi làm thiện nguyện trong một thư viện trong trại tị nạn do một dòng tu người Mĩ điều hành, suốt ngày chỉ lo sắp xếp sách vở cho thứ tự, và sếp tôi là một người Khmer. Anh chàng Khmer này rất giỏi tiếng Anh và tiếng Pháp, còn tôi thì dốt tiếng Anh, nên bị anh ấy xem thường là dễ hiểu.

Nhưng chính thái độ xem thường của anh sếp đó là động cơ cho tôi phải học tiếng Anh. Tôi thề với lòng là một ngày nào đó "Mày sẽ biết ai là ai", và thế là tôi lao vào học sau những giờ bận rộn với công việc. May mắn cho tôi là có một "đồng môn" người Huế cũng học tiếng Anh như tôi, và anh ấy tên là Ẩn (sau này cũng định cư ở Úc, Melbourne, mà hơn 30 năm qua tôi chưa liên lạc được). Anh Ẩn là người Việt Nam tiêu biểu: ham học và chịu khó học. Anh ấy nói với tôi là học tiếng Anh thì phải HỌC TỪNG CHỮ, và phải học từ cái gốc, chứ học kiểu của tôi (quan tâm đến văn phạm) là không ổn. Mỗi ngày, chúng tôi đố nhau chữ này có nghĩa là gì, xuất phát từ đâu, dùng ra sao, v.v. Thời còn trẻ hay đố nhau theo kiểu VN, và đó cũng là động lực để biết thêm. Học mà có bạn thì phải nói là rất lợi hại. 

Không đầy 6 tháng là tôi đã tự thấy mình rất khá và có khả năng "đương đầu" với anh sếp Khmer. Chúng tôi lúc đó thỉnh thoảng đố anh ta vài chữ, và anh ta bí, thế là chúng tôi khoái chí cho rằng mình hơn người! Bây giờ ngồi nghĩ lại thì cái trò đố của anh em tôi với anh sếp Khmer thật là ấu trĩ, con nít, và bậy bạ hết sức. Kiểu Trạng Quỳnh, chỉ học được vài cái mẹo vặt mà đã tự hào ta đây "ngon lành", thì đúng suy nghĩ tầm con nít. Nhưng như tôi nói, thời trẻ thì ai cũng có lần dại khờ, và tôi cũng không phải là ngoại lệ. (Đó cũng chính là lí do tôi viết bài về "học nói, học viết").

Kinh nghiệm của tôi gói gọn trong những điểm chính: từ điển & trầm mình trong tiếng Anh, học từng chữ một, mạnh dạn nói, và học từ báo chí & truyền thông.

1. Có một cuốn từ điển Anh – Anh,và một cuốn sách hướng dẫn sử dụng tiếng Anh.

Kinh nghiệm học tiếng Anh của tôi là phải trầm mình trong thế giới tiếng Anh. Trong một thời gian dài, tôi không hề tiếp xúc với tiếng Việt, không đọc báo tiếng Việt, không đọc sách tiếng Việt (thời đó cũng chẳng có mà đọc!), không nghe đài tiếng Việt (cho đến bây giờ tôi vẫn không nghe đài phát thanh tiếng Việt ở đây). Thay vào đó, thả mình trong thế giới tiếng Anh, với sách báo, radio, và tivi. Cần mở ngoặc thêm để nói là thời đó thì dễ, còn bây giờ thì chắc khó, do có internet làm sao lãng việc học.

Phải có một cuốn từ điển tốt để học tiếng Anh. Quên đi những từ điển Anh – Việt, hay tệ hơn nữa là Việt – Anh! Tìm một cuốn từ điển Anh – Anh. Một từ điển tốt có thể ví như kinh thánh! Thời còn ở trại tị nạn, tôi may mắn tiếp xúc cuốn từ điển LONGMAN, và tôi thích cuốn này ngay từ ngày đầu. Hình như cuốn này được soạn cho người nước ngoài (tức không dùng tiếng Anh như tiếng mẹ đẻ). Từ điển giải thích thật rõ ràng về ý nghĩa của chữ, cách dùng như thế nào, và cách phát âm. Thời đó, rất hiếm có một cuốn từ điển nào đầy đủ và thực tế như Longman. Sau này khi sang Úc và cho đến nay tôi vẫn dùng Longman làm từ điển.

2. Học từng chữ và học từ gốc

Mỗi ngày, cố gắng học một chữ tiếng Anh. Nhưng phải học cẩn thận và học cho hết chữ đó. Tôi muốn nói đến ngoài việc học để biết nghĩa của chữ đó, còn phải học (a) nguồn gốc của chữ này đến từ đâu; (b) những biến thể tính từ, động từ, danh từ của chữ; và (c) cách sử dụng như thế nào. Chẳng hạn như học chữproduce (động từ và danh từ), cần phải học thêm những biến thể như production, product, productive, v.v. phải học cho thật kĩ và biết tận ngọn ngành của chữ. Từ điển Longman rất có ích cho việc học này. Do đó, nói là học một chữ một ngày, nhưng thật ra là có khi học được 10 chữ. Cách học này rất tốt, vì nó giúp cho chúng ta có căn bản tốt và biết chữ từ gốc chứ không phải từ ngọn. Biết cái gì từ gốc vẫn hay hơn biết từ ngọn.

Ngữ vựng cực kì quan trọng. Theo tôi, có một kho tàng ngữ vựng tốt còn có giá trị hơn là am hiểu cú pháp và văn phạm. Thời gian chúng ta có thể tiếp thu ngữ vựng có hạn, còn thời gian chúng ta học văn phạm thì không giới hạn. Do đó, tranh thủ mọi cơ hội để học ngữ vựng.

3. Mạnh dạn nói

Học tiếng Anh là phải học nói. Nhưng một trong những điểm yếu của người Việt là chúng ta phát âm không tốt, từ đó dẫn đến ngại nói chuyện, vì sợ người đối diện không hiểu. Cá nhân tôi cũng trải qua kinh nghiệm này khi còn làm trong nhà bếp. Những ngày đó, tôi rất yếu về tiếng Anh và nói nhiều khi chẳng ai hiểu, nên cứ mỗi lần có điện thoại reo là tôi rất … sợ. Sợ trả lời vì mình nói mà bên kia không hiểu thì rất phiền phức cho công việc. Nhưng anh bạn làm chung biết điểm yếu đó và muốn giúp tôi, nên cứ mỗi lần điện thoại reo, anh ta chỉ tôi phải nghe và trả lời điện thoại. Ấy thế mà vài lần tôi quen, quen với những câu chữ mình phải/nên nói khi bắt điện thoại, quen với phát âm, quen với chữ trong nghề (lúc nào cũng học ngữ vựng), và quen với cách nhấn giọng, v.v. Từ quen tôi trở thành tự tin hồi nào không hay. Do đó, bài học tiếng Anh có hiệu quả là phải mạnh dạn nói. Nói sai thì sửa. Nói người ta không hiểu thì nói lại. Nói chữ nào người ta không rõ thì mình đánh vần cho họ hiểu.

Tôi cũng phải mở ngoặc để chia sẻ một kinh nghiệm lí thú ở đây về chuyện phát âm. Có một số người ngoại quốc, vì lí do nào đó (có thể muốn trêu chọc hoặc muốn làm nhục) nên giả bộ họ không hiểu mình nói. Cách họ làm thường là “I beg your pardon” 2,3 lần, hoặc nghễnh tai làm như họ không nghe hay nghe mà không hiểu. Tôi có quá nhiều kinh nghiệm, nên chỉ cần nhìn qua là biết người không hiểu thật, hay là người muốn làm nhục mình. Họ đặc biệt thích làm điều đó (hạ nhục / trêu chọc) với các nạn nhân người Á châu. Nếu chúng ta tự tin rằng chúng ta nói rõ mà họ làm điều đó, thì chúng ta có thể nói thẳng cho họ biết “đừng chơi trò với tao”.

Tôi đã làm vài lần với vài người. Có một lần một tay người Úc, hắn cứ đưa cái tai gần tôi làm như hắn không hiểu tôi nói gì; cách tôi phản ứng là tôi thản nhiên ghé vào tai hắn và nói thật lớn để mọi người chung quanh nghe: “Tao nói cho hàng trăm, hàng ngàn người, và họ hiểu & ghi chép những gì tao nói. Vậy thì mày đừng có giả bộ không hiểu nhé. Cái trò này xưa lắm con ạ.” Một lần khác trong hội nghị, tôi cũng bị một người giả bộ “I beg your pardon” 2 lần dù tôi đã giải thích khá rõ và ban chủ toạ cũng đồng ý, nhưng đến lần thứ hai thì tôi mất kiên nhẫn và có phản ứng, tôi nói lớn: "Cả hội trường này gần 1000 người, ai cũng hiểu tao nói, những thuật ngữ tao dùng dân trong nghề đều biết, vậy mà mày không hiểu và không biết, tao nghĩ đó là vấn đề của mày chứ không phải vấn đề của tao, tao không có nhu cầu nói lại, ok." Đừng bao giờ tỏ ra thấp khi đối đầu với những kẻ muốn gây chuyện.

4. Học từ báo chí và truyền thông

Báo chí và truyền thông là phương tiện rất có ích để học phát âm. Thời 1980s, dĩ nhiên là chưa có internet, nên mỗi ngày tôi phải mua tờ nhật báo Sydney Morning Herald về, và đọc những bản tin chính. Đó là một tờ báo cực kì nổi tiếng và hay. Chắc chắn không bằng tờ New York Times, nhưng phong phú thì chẳng kém gì Los Angeles Times. Thông thường, mỗi bản tin thời sự, họ có dùng một vài chữ “mới” (mới với tôi), hay những chữ mang tính địa phương. Dĩ nhiên, tôi chưa đủ trình độ để hiểu hết nội dung bản tin, nhưng mò mẩm bằng từ điển thì cũng nắm được những bản tin chính. Chẳng hạn như có lần báo chí nói đến thái độ của đương kim thủ tướng lúc đó (Paul Keating) là recalcitrant. Tôi chẳng hiểu chữ này có nghĩa gì đến khi truy trong từ điển Longman. Nhưng mỗi ngày “khám phá” được một chữ mới như thế làm cho mình có lí do để vui sống và học tập.

Điều quan trọng là biết phát âm những chữ mới, và tôi phải đợi đến buổi chiều, bật tivi để nghe người đọc tin, và học cách phát âm từ họ. Ở Úc (và nơi khác chắc cũng vậy), các bản tin chính in trên mặt báo thường được các đài truyền hình phát lại trong bản tin buổi tối của họ. Mặc dù họ không dùng những chữ giống như trên mặt báo (vì như thế là đạo văn) nhưng cách họ phát âm tên của nhân vật, những danh từ quan trọng trong câu chuyện, hay những chữ mà tôi rõ nghĩa nhưng không rõ cách phát âm, tôi đều học qua bản tin này. Có lần tôi không biết đọc chữ allowance ra sao, thì may quá, buổi chiều có tranh cãi về vụ này nên tôi mới biết cách phát âm. Học từ báo chí và tivi phải nói là rất có ích.

Học từ những bài/sách chính luận

Văn chính luận khác với văn tin tức. Do đó, vấn đề không chỉ là đọc tin, mà học cách viết trong các bài chính luận. Những tay bỉnh bút viết chính luận thường là bậc thầy về tiếng Anh. Họ rất giỏi về viết và từ ngữ. Không chữ nào họ dùng trong bài viết là thừa. Có những người kì cựu như Alan Ramsey thì mỗi bài viết là mỗi bài học tuyệt vời cho tôi. Tôi học cách cấu trúc câu văn, dùng chữ cho tốt, và tinh tế. Sau này, khi hướng dẫn các bạn thế hệ sau về cách viết bài báo khoa học tôi vẫn lấy ví dụ của Alan Ramsey ra làm ví dụ.

Sau này, tôi còn học thêm một người khác về kĩ năng tiếng Anh: người đó là Samuel P. Huntington. Ông là một giáo sư chính trị học nổi tiếng của Mĩ. Nhưng ngoài chuyên môn đó, ông là một người viết văn tuyệt vời. Các bạn nếu có dịp nên tìm đọc những bài luận văn của ông ấy, và sẽ thấy từ cấu trúc ý tưởng, đến triển khai bằng tiếng Anh, tất cả đều xảy ra một cách logic. Quan trọng hơn là ông dùng chữ chính xác, những câu văn trong đoạn văn ăn khớp với nhau một cách nhịp nhàng, không chê vào đâu được. Tôi thấy mỗi bài luận văn của ông là mỗi bài học mới về viết bằng tiếng Anh.

5. Tránh cách nói Việt Nam, luyện cách nói Anh

Tôi đã nói ở trên là học từ từ điển Anh - Anh, tránh Việt - Anh! Một điểm rất quan trọng mà tôi thấy từ chính tôi và các bạn mới học tiếng Anh là thói quen dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh. Nói cách khác, mình nghĩ bằng tiếng Việt, rồi dùng đầu chuyển sang tiếng Anh bằng nói hay viết. Rất dở. Bởi vì học như thế thì mình chỉ là người Việt nói tiếng Anh, chứ chưa hội nhập được. Cần phải học tiếng Anh như người Anh, Mĩ. Phải học cách nói và viết của người Anh. Chẳng hạn như chúng ta có thói quen diễn giải nguyên nhân rồi mới đi đến kết luận, còn người Tây họ kết luận rồi mới nói nguyên nhân. Chú ý trong thư xin việc, người Tây đi thẳng vào vấn đề là nói mục đích xin việc, rồi mới lí giải lí do (còn người mình thì làm ngược lại, phải đọc hết thư mới biết mình muốn gì!)

Tuyệt đối vứt đi những cách nói rất "XHCN". Trong tiếng Anh những chữ hay khái niệm như "phát huy", "định hướng", "phấn đấu", "nghệ sĩ nhân dân", "bà mẹ anh hùng", "anh hùng lao động", "dưới ánh sáng", "đường lối cách mạng", "tạo điều kiện", "phân công", v.v. là rất xa lạ với người Tây, không mấy ai hiểu hay muốn hiểu đâu. Nói ra mấy chữ đó chỉ tổ làm người ta cười mình.

6. Học là phải GHI CHÉP

Một thói quen đáng buồn ngày nay ở giới trẻ là họ không tập thói quen ghi chép, có lẽ vì họ chỉ đọc trên mạng hay màn hình máy tính, và nghĩ thế là đã nhập tâm. Thật là sai lầm nếu nghĩ như thế. Không thể nào nhập tâm mà không dùng đến ... tay. Khi viết xuống mình có thì giờ suy nghĩ, và biến thành câu chữ, do đó nhập tâm rất tốt. Phải có sẵn tờ giấy hay cái note để viết xuống những gì hay ho trong ngày. Tập viết cho quen, để trước hết là nhập tâm, và sau là luyện chữ viết coi cho được. Mỗi lần đọc một văn bản viết tay của các bác sĩ trẻ, tôi rất giận trong lòng, vì họ viết chữ xấu quá. Thời của tôi, viết chữ xấu là bị thầy gõ tay cảnh cáo!

Những kinh nghiệm trên, dĩ nhiên, chỉ áp dụng cho những người mới học tiếng Anh. Tôi muốn nhấn mạnh một lần nữa là học phải có cuốn sổ ghi chép. Đừng bao giờ nghĩ rằng chỉ đọc và nhập tâm là đủ. Đừng bao giờ nghĩ như thế! Tôi nghiệm ra là học là phải có sờ, phải viết xuống, phải có “action” thì mới có hiệu quả. Sờ con chữ có nghĩa là lấy bút màu tô đậm những chỗ mình thích. Viết xuống để mình nhớ, để có cảm nhận trực tiếp. Nếu chỉ đọc một qui định văn phạm thì chưa đủ, mà phải viết xuống thì mới dễ nhớ. Viết có hiệu quả rất tuyệt vời trong cảm nhận mà có khi chúng ta không để ý.

Tôi nghiệm ra một điều là cách sử dụng tiếng Anh cho đúng còn quan trọng hơn cả văn phạm tiếng Anh. Cũng trong thời còn ở trong trại tị nạn Thái Lan tôi may mắn tiếp xúc với cuốn Practical English Usage của Michael Swan, đúng là cuốn sách gối đầu giường của tôi. Thoạt đầu tôi chỉ đọc để nhập tâm, nhưng sau này tôi thấy như vậy chưa khá, phải viết xuống. Viết xuống bằng tiếng Việt. Sau vài tháng tôi phát hiện quyển vở của mình đã trở thành một bản dịch của cuốn sách mình học! Bài học ở đây là cách học hay nhất là mình phải viết xuống những gì mình học (chứ đọc hay nhập tâm vẫn chưa đủ), và nếu cần dịch sang tiếng Việt.

7. Đặt mục tiêu học mỗi ngày

Nguyên tắc học hành là phải có outcome – thành quả. Mỗi ngày phải học được một cái gì mới, hoặc là một chữ mới, hoặc là một câu văn hay, hoặc là một luật văn phạm, v.v. nhưng phải có một cái mới. Học mà không có cái mới thì rất dễ chán. Do đó, phải tự đặt mục tiêu outcome mỗi ngày như tôi vừa nói.

***

Tiếng Anh là một chìa khoá rất quan trọng trong khoa học. Thật ra, có thể nói không ngoa rằng tiếng Anh ngày nay đã trở thành một ngôn ngữ khoa học. Hầu hết các hội nghị khoa học quốc tế, kể cả y khoa, đều dùng tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức. Một thống kê mới công bố năm ngoái cho biết hơn 95% tập san khoa học quốc tế dùng tiếng Anh. Ngay cả ở những nước tiếng Anh không phải là tiếng mẹ đẻ vẫn dùng tiếng Anh như là một ngôn ngữ khoa học. Do đó, am hiểu tiếng Anh là một lợi thế rất đáng kể trong hoạt động khoa học.

Trên đây là vài kinh nghiệm cá nhân về tự học tiếng Anh của tôi. Mỗi người có vài kinh nghiệm, tuỳ thuộc vào hoàn cảnh cá nhân. Nếu tập hợp nhiều kinh nghiệm và phân loại tôi nghĩ sẽ giúp ích rất nhiều người. Nói ví von một chút, tiếng Anh là một chìa khoá quan trọng để mở cánh cửa tri thức. Do đó, trang bị cho mình một số kĩ năng quan trọng về tiếng Anh là một lợi thế vô cùng quan trọng khi tiếp xúc với người nước ngoài. Hi vọng những kinh nghiệm này có thể giúp ích các bạn đôi ba điều trong việc tự học tiếng Anh.